Minder auto- en vrachtverkeer, maar toch meer files: hoe kan dat? (2024)

Het is een opmerkelijke vaststelling in het jaarverslag van het Vlaams Verkeerscentrum: op een gemiddelde werkdag in 2023 werden er op de Vlaamse snelwegen bijna 3 procent minder voertuigkilometers afgelegd dan in 2019. Dat was het laatste jaar voor de coronacrisis.

Er was niet alleen minder autoverkeer, maar ook het vrachtverkeer, dat tijdens de coronaperiode onder meer door e-commerce snel en fors gegroeid was, zit weer op een niveau onder dat van 2019. Die trend zet zich intussen ook door in 2024.

Nochtans hoorde je in de berichtgeving van de laatste maanden alleen maar doemberichten. De filerecords volgen elkaar op.

“Als we de gemiddelde filezwaarte voor alle Vlaamse snelwegen samen (de vermenigvuldiging van de totale filelengte met de duurtijd van de files, of filedruk, red.) vergelijken tussen 2023 en 2019, valt die op een gemiddelde werkdag in 2023 aanzienlijk hoger uit dan voor corona. De eerste vijf maanden van 2024 deden de filerecords van 2023 zelfs nog eens een keer sneuvelen. Zo was mei 2024 de zwaarste filemaand sinds de start van de metingen”, aldus Peter Bruyninckx van het Vlaams Verkeerscentrum.

De grafiek hieronder toont de filezwaarte per maand voor de jaren 2019 tot 2023 en ook de filedruk tijdens de eerste 6 maanden van 2024. Na de relatief kalme coronajaren scoort 2023 globaal hoger dan 2019 In 2024 gaat de curve zelfs los over 2023, op juni na.

“Iets minder verkeer en toch meer files: het is een paradox maar op zich zijn deze resultaten perfect logisch”, zegt Hajo Beeckman van de VRT-verkeersredactie. “Op een compleet verzadigd netwerk van snelwegen merk je 3 procent minder verkeer wel degelijk op.”

“Maar dat effect werd helemaal teniet gedaan door het uitzonderlijk natte weer tijdens de herfst van 2023 en de lente van 2024”, aldus nog Beeckman: “Zeker in de spits veroorzaakt dat dan de gehate regenfiles, die in vergelijking met een situatie met droog weer tot 50 procent langer kunnen zijn. Dat merk ik elke keer weer wanneer ik de verkeersbulletins breng op onze radionetten, je kan er de klok op gelijk zetten.”

Ook werkzaamheden gooiden roet in het eten. De Vlaamse overheid is onlangs gestart met een ambitieus maar noodzakelijk en vooral dringend programma om verouderde bruggen en tunnels te renoveren, vaak op filegevoelige snelwegen.

Denk maar aan de Leonardtunnel bij Brussel en de Beverentunnel op de Antwerpse ring. Die projecten duren soms enkele jaren. Op het viaduct van Vilvoorde is de aannemer pas klaar in 2031. En uiteraard is er nog de bouw van de Oosterweelverbinding in Antwerpen (tot 2031) en de geplande verbouwing van de Ring rond Brussel, die wel eens tot ver na 2030 zou kunnen duren.

Een derde verklaring voor de gestegen filedruk zijn ongevallen. In de grafiek hieronder zie je dat het verkeerscentrum er op werkdagen (zonder schoolvakanties) in 2023 maar liefst 5.700 heeft geteld, of 25 per dag, maar het geeft ook toe dat dat een onderregistratie is. Veel kleinere ongevallen met louter blikschade bereiken de oren en ogen van de politie en het verkeerscentrum niet maar ze veroorzaken soms wel verkeershinder.

Uit eerder Nederlands onderzoek blijkt dat ongevallen op verzadigde snelwegen verantwoordelijk kunnen zijn voor 20 tot 25 procent van de filedruk. De vergelijking tussen 2023 (25 ongevallen per dag) en 2019 (24 ongevallen) is betrouwbaar. De vergelijking met 2012 (15 ongevallen) is dat minder. Toen had het Vlaams Verkeerscentrum niet zoveel bronnen. Vandaag werkt het ook samen met verkeersapps, zoals Waze, die het centrum sneller op de hoogte brengen van problemen, meestal nog voor de politie dat doet.

Terwijl de filezwaarte in de ochtendspits in 2023 alleen steeg op dinsdagen en donderdagen, is de avondspits op elke weekdag zwaarder geworden. We werken nog steeds vaker thuis maar zijn meestal op dinsdag en donderdag wel op kantoor want dan zijn al je collega’s er immers ook.

“Vandaar het nieuwe adagium “dinsdag/donderdag-drukte”: rustiger op de weg in de trein en op de weg op woensdag- en vrijdagochtend dan voor corona en het ellenbogenwerk op dinsdag en donderdag.

Tot slot valt er nog iets anders op in de cijfers van het verkeerscentrum: Antwerpen is de filehoofdstad van België en heeft die fakkel van Brussel overgenomen.

“Op de snelwegen in Antwerpen zijn sinds 2012 de ochtendspitsen 56 procent zwaarder geworden en de avondspitsen maar liefst 133 procent. Voor de regio Brussel is het beeld anders”, weet Bruyninckx. “Terwijl de filezwaarte in de ochtend daar nog ongeveer op het niveau van 2012 zit, zijn de Brusselse avondfiles nu 46 procent erger.”

“Ook dat is niet eigenaardig”, besluit Beeckman: “Antwerpen en Brussel hebben een compleet andere ring, maar vooral ook andere economieën.”

Het vrijetijds- en toeristisch verkeer op de weg eist in heel Europa een steeds belangrijkere plek op. De Antwerpse ring is zeer compact en versast in de lente en zomer zowat alle verkeer vanuit het Belgische binnenland maar ook Duitsland naar de Belgische kust en Zeeland, en Nederlands verkeer op weg naar het zuiden. De ring rond Brussel is wat ruimer en verwerkt minder vakantieverkeer.

Tijdens het werkseizoen zie je echter het grootste verschil. Brussel is vooral een regio met diensten en administraties. Telewerk of flexibele vertrektijden en openbaar vervoer zijn er makkelijker. Antwerpen is een uitgesproken hub voor goederen, logistiek en industriële productie. Dat maakt het voor thuiswerk en flexibel naar het werk komen een stuk moeilijker en vrachtverkeer staat steeds op uur.